Çöl tozları nasıl geliyor?
Her yıl çöl fırtınalarında havalanan 1-3 milyar ton toz atmosfere saçılıyor. Havamıza yayılan çöl tozlarının yarısı Sahra çölünden diğer yarısı da Arap yarımadası, Orta Asya, Çin, Afrika, Avustralya ve Amerika’da bulunan çöllerden havalanmaktadır. Çöl tozu tanecikleri hava akımları ile binlerce kilometre uzaklara taşınabilmekte, Sahra çölünden kalkan tozların ortalama üçte biri Amerika’nın batı kıyılarına kadar ulaşabilmektedir. Sahra çölünün Akdeniz bölgesine her yıl 4 milyon ton toz gönderdiği saptanmıştır. Bu tozlar Akdeniz havasındaki tanecik miktarını % 35 oranında arttırmaktadır.
Çöl fırtınaları arttı mı?
İklim krizinin yol açtığı kuraklık ve çölleşme sonucunda çöl fırtınaları arttı. Her yıl Avrupa’ya bir kez çöl tozları gelirken bu yıl üç kez geldi ve sonuncusu en şiddetlisi oldu. Birçok Avrupa kentinde hava kalitesi çok olumsuz etkilendi. İklim krizini karşı acil önlemler alınmadığı takdirde bu fırtınaların şiddetlenmesi kaçınılmazdır.
Havadaki tanecikler vücuda nasıl girer?
Normal şartlarda havada olmaması gereken, sanayi ve tarım etkinlikleri ile oluşan kimyasal tanecikleri ve çöl tozlarının doğal mineral tanecikleri sağlığımıza olumsuz etki yapmaktadır. 10 mikrondan büyük tanecikler deride tahriş, göz sulanması, burun akıntısına neden olur ancak alt solunum yollarına giremez. Tanecikler 2,5 mikrondan küçükse solunum sistemine ve damarlara kadar sızabilir. Bu taneciklere maruz kalanlarda solunum ve kalp-damar hastalıkları oluşabilir, varsa ağırlaşabilir.
Çöl tozları sağlık etkileri nelerdir?
Çöl tozlarından en çok bebekler, çocuklar, yaşlılar ile astım, bronşit, anfizem, kalp hastalığı, diyabeti olanlar etkilenirler. Bu toz tanecikleri insan bağışıklık sistemi tarafından yabancı madde olarak algılanır ve iltihap cevabı başlatılır. Kan dolaşımında, akciğerlerde iltihap belirteçlerinin arttığı saptanır. Astımı olanlarda nöbetler ve solunum zorluğu artabilir. Tekrarlayan defalarda uzun sürelerle toza maruziyet kronik solunum ve kalp hastalıklarını neden olabilir.
Türkiye’de yaşayanlar tozlardan nasıl etkilenir?
Türkiye dünyanın iki büyük toz kaynağı, Sahra ve Arap çölü tozlarına maruz kalan Doğu Akdeniz havzasındadır. Gaziantep ilinde 2009-2014 yıllarında yapılan bir çalışma toz fırtınası olan günlerde astım ve KOAH (kronik obstriktif akciğer hastalığı) ilişkili acil başvurularının ve astım ölümlerinin arttığını ortaya koymuştur (Hasan Bayram ve arkadaşları). Bu araştırma ülkemizde de çöl fırtınalarının solunum sistemi hastalıklarını ve ilişkili ölümleri arttırdığını kanıtlamıştır.
Ne önlemler alalım?
Meteoroloji Genel Müdürlüğü ve bilim insanları tarafından çöl tozu uyarısı yapıldığında, dış ortamda bulunmamak ve özellikle solunum hızını arttıracak sporlar yapmamak, arabada havalandırmayı çalıştırmamak gereklidir. Dışarda bulunmak kaçınılmaz ise ağız ve burunu N95 maske ile, yoksa ıslak bezle kapatmak önerilir. Gözleri korumak üzere gözlük takılması da yararlıdır. Bu günlerde evlerin pencere açarak havalandırılmaması daha uygundur.